ΗΛΙΑΣ ΛΑΛΑΟΥΝΗΣ

Έφυγε ο πατριάρχης της ελληνικής κοσμηματοποιίας

Πλήρης ημερών, σε ηλικία 93 ετών, έφυγε από τη ζωή ο πατριάρχης της ελληνικής αργυροχρυσοχοΐας Ηλίας Λαλούνης. Λάτρεψε το κόσμημα όσο λίγοι και άφησε για πάντα το στίγμα του με τη θαυμάσια τεχνοτροπία του η οποία ήταν εμπνευσμένη από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και όχι μόνο.

Το σπαθί της Ακαδημίας, το οποίο φέρει αντιπροσωπευτικά σχέδια από όλες τις συλλογές κοσμημάτων του

Τρίτης γενιάς κοσμηματοπώλης, ο Ηλίας Λαλαούνης ήρθε στον κόσμο το 1920 στη σκιά της Ακρόπολης. Η οικογενειακή επιχείρηση κοσμηματοποιών και ωρολογοποιών ξεκίνησε στην Άμφισσα, όπου ο παππούς του, Ξενοφών Ζαφειρίου, είχε κατασκευάσει το ρολόι για την εκκλησία του χωριού. Λέγεται ότι ήταν τόσο καλοφτιαγμένο, που το πήραν μαζί τους οι Γερμανοί κατακτητές. Το 1936 πέρασε πρώτος στην Ανωτάτη Εμπορική και φοίτησε στη Νομική Σχολή, για να διακόψει τις σπουδές του στον πόλεμο. Στη διάρκεια της Κατοχής, τα απογεύματα επισκεπτόταν τον Αλεξανδράκη, τον ζωγράφο του Αλβανικού Επους. Σε ηλικία 20 ετών ξεκίνησε να εργάζεται στην επιχείρηση κοσμημάτων του θείου του, Ξενοφώντα Ζολώτα. Αμέσως φάνηκε ότι συνδύαζε την εμπορική ευστροφία, την καλλιτεχνική ανησυχία και το θάρρος να προχωρήσει μπροστά. Αργότερα αυτονομήθηκε, ιδρύοντας τη δική του επωνυμία. Το πιο τολμηρό έναυσμα του το έδωσε ο φίλος του Κωνσταντίνος Τσάτσος, με την προτροπή να ξαναφέρει το αρχαίο ελληνικό κόσμημα στο προσκήνιο, μέσα από νέες δημιουργίες. Ετσι, έγινε το 1957 η πρώτη σειρά με έμπνευση από τον μινωικό και μυκηναϊκό πολιτισμό, που παρουσιάστηκε στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης. Ο δρόμος ήταν πια ανοιχτός. Εκείνη την εποχή παντρεύτηκε τη Λίλα Αλτζιτζόγλου. Την είχε δει να κουβεντιάζει με έναν εξάδελφό του στον δρόμο, τους πλησίασε, συστήθηκε και μερικά λεπτά αργότερα, της έκανε πρόταση γάμου.

Αρχαία κοσμήματα, καθώς και προϊόντα της ανθρώπινης εργασίας και του πνεύματος προκάλεσαν τη φαντασία του και ενέπνευσαν τα σχέδια των κοσμημάτων του για τη σύγχρονη γυναίκα.

Τα πρώτα βήματα

Ο Ηλίας Λαλαούνης ξεκίνησε την καριέρα του αναλαμβάνοντας την οικογενειακή επιχείρηση “Ζολώτα” στις αρχές της δεκαετίας του 1940. Στη δεκαετία του 1950 η ιδιοφυής του ιδέα να αναβιώσει το ελληνικό κόσμημα γνώρισε μεγάλη επιτυχία και αναμφίβολα άλλαξε τη ζωή και τη σταδιοδρομία του αλλά και την πορεία του σύγχρονου ελληνικού κοσμήματος.

Αρχαία κοσμήματα, καθώς και προϊόντα της ανθρώπινης εργασίας και του πνεύματος προκάλεσαν τη φαντασία του και ενέπνευσαν τα σχέδια των κοσμημάτων του για τη σύγχρονη γυναίκα.

Οι ιστορικές γνώσεις του Λαλαούνη και η ικανότητά του να εμβαθύνει στις πηγές της τέχνης και την ιστορία των πρώιμων πολιτισμών, τον οδήγησαν σε έναν αριθμό “αρχαιολογικών” συλλογών που άντλησαν την έμπνευσή τους από διάφορους πολιτισμούς της Ευρώπης, της Ασίας και της Αμερικής.

Την επιχείρηση και το Μουσείο έχουν αναλάβει σήμερα οι τέσσερις κόρες του Ηλία Λαλαούνη, Kατερίνη, Δήμητρα, Μαρία και Ιωάννα

Κατά τη δεκαετία του 1970, ο Ηλίας Λαλαούνης απέδειξε την ανεξάντλητη ικανότητά του να δημιουργεί και την συνεχή του αναζήτηση για νέες ιδέες με μερικά θεαματικά σχέδια, βασισμένα στη σύγχρονη τεχνολογία, την αστρονομία, τη φύση και τη βιολογία. Και αυτά ήταν μόνο μερικά από τα ερεθίσματά του. Σήμερα, στο εκσυγχρονισμένο εργοστάσιο που ιδρύθηκε το 1993, τα κοσμήματα σχεδιάζονται και παράγονται για τα επώνυμα καταστήματα της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Ο Ηλίας Λαλαούνης και η πολυαγαπημένη του σύζυγος Λίλα

Διάσημος παντού

Σε όλη του τη ζωή ο Ηλίας Λαλαούνης παρέμεινε ταπεινός, παρά τις σημαντικές διακρίσεις που κέρδισε μέσα από μεγάλες διεθνείς εκθέσεις. Πολλοί διάσημοι και γαλαζοαίματοι έμαθαν να συλλαβίζουν το ελληνικό όνομά του. Οι χρυσές του δημιουργίες στόλισαν τα χέρια και τον λαιμό των ομορφότερων γυναικών του πλανήτη. Όμως, αυτό δεν ήταν το μεγαλύτερο επίτευγμα του Ηλία Λαλαούνη, ο οποίος έφυγε από τη ζωή τη Δευτέρα, σε ηλικία 93 ετών, έχοντας στο πλευρό την πολυαγαπημένη του σύζυγο, τις τέσσερις κόρες, τα εγγόνια και το δισέγγονό του. Το σπουδαιότερό του κατόρθωμα, αυτό που εγγράφεται στον προσωπικό μύθο, είναι ότι κατάφερε να ξυπνήσει ξανά, ύστερα από έναν λήθαργο που διήρκεσε χιλιάδες χρόνια, τη λάμψη του αρχαίου και του βυζαντινού κοσμήματος. Ήταν ο άνθρωπος που έδωσε νέα πνοή σε μια παράδοση αιώνων, τινάζοντας τη σκόνη της Ιστορίας και φέρνοντας ξανά στο φως, με την εμπνευσμένη του τέχνη, τα μοτίβα και τις τεχνικές που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι τεχνίτες.

Ένας άνθρωπος, μια εποχή

Η απώλειά του, τις τελευταίες ημέρες του 2013, είναι ο αποχαιρετισμός σε μια εποχή όπου η Ελλάδα επιβλήθηκε με την πολιτιστική της ακτινοβολία, τη θέρμη της φιλοξενίας της, τη φήμη της ισχύος που απέκτησαν κάποιοι ξεχωριστοί ζάπλουτοι Έλληνες, όπως ο Ωνάσης, ο Νιάρχος, ο Λάτσης. Ο Λαλαούνης ενσωμάτωνε στον χαρακτήρα του μερικές από τις ωραιότερες ελληνικές αρετές: ήταν τολμηρός, έντιμος, ακαταπόνητα εργατικός, ευπροσήγορος, πολίτης του κόσμου.

Άλλωστε, στη γλώσσα μας, η λέξη «κόσμημα» έχει την ετυμολογία της στη λέξη «κόσμος». Και αυτός ήταν μια προσωπικότητα ανοιχτή στους ανθρώπους με εμβέλεια διεθνή, ενσυναίσθηση του ιστορικού βάθους του ελληνικού πολιτισμού, περιέργεια για κάθε επιστημονική ανακάλυψη. Δεν είναι τυχαίο ότι είχε εμπνευστεί ενότητες από την κατάκτηση του Διαστήματος, την αποκωδικοποίηση του DNA αλλά και από τα ταπεινά αγριολούλουδα της ελληνικής φύσης. Οι γαλαξίες έμπλεξαν με τις γλαύκες, τα ανθέμια, τα κοχύλια, την αριστοκρατική placeVendome. Η γαλλική Ακαδημία τον έκανε μέλος της. Η ελληνική, όχι.

Διεθνής αναγνώριση

Η διεθνής αναγνώριση ήρθε πρώτα μέσα από το σπουδαίο του πελατολόγιο και τα διάσημα καταστήματά του ανά τον κόσμο. Ανάμεσα στους θαυμαστές της δουλειάς του και της απαράμιλλης τεχνικής του ήταν η Τζάκι Ωνάση, Φαράχ Ντιμπά, Μπάρμπρα Στράιζαντ μέχρι και η βασίλισσα Σοφία, καθώς όλες τους φόρεσαν τα κοσμήματά του. Πρόσφατα, η Κριστιάν Αμανπούρ δήλωσε ότι δεν έβγαζε τη βέρα Λαλαούνη ούτε στα πολεμικά μέτωπα. Ο κοσμηματοπώλης που αναβίωσε αρχαίες τεχνικές, όπως η κοκκίδωση, η συρματερή, η σφυρήλατη, είχε πάντα προσωπική σχέση με τις πελάτισσές του και γνώριζε ποιο από τα μοναδικά του κομμάτια τούς ταιριάζει καλύτερα. Σε όλη του τη ζωή παρέμεινε ταπεινός, παρά τις τεράστιες διακρίσεις που κέρδισαν ο ίδιος και η δουλειά του, μέσα από μεγάλες διεθνείς εκθέσεις.

Το κληροδότημά του είναι το Μουσείο Λαλαούνη -«το πέμπτο μου παιδί», έλεγε- στην Πλάκα, με 3.000 κοσμήματα που φέρουν την υπογραφή του. Δύο φίλοι και συνεργάτες του τον είχαν πείσει να κρατήσει για τον ίδιο μερικά από τα πιο εμβληματικά κομμάτια. Η σεμνότητά του ήταν τέτοια, που δεν είχε επιτρέψει στα παιδιά του να βάλουν ούτε μία φωτογραφία του στην αίθουσα υποδοχής...

Χαρακτηριστικά έργα του Ηλία Λαλαούνη που εκτίθενται στο μουσείο του.

Το μουσείο Ηλία Λαλαούνη

Το πέμπτο παιδί του Ηλία Λαλούνη ήταν όπως έλεγε ο ίδιος, το Μουσείο Κοσμήματος που με πολύ μεράκι ίδρυσε και το οποίο παραμένει το μοναδικό μουσείο για το σύγχρονο κόσμημα στην Ελλάδα. Ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1993 και άνοιξε στο κοινό τον Δεκέμβριο του 1994, ως μη κερδοσκοπικός οργανισμός πολιτιστικού χαρακτήρα. Το ΜΚΗΛ στεγάζεται στο παλιό εργαστήριο του Ηλία Λαλαούνη, στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης. Το κτίριο, μία όμορφη οικία της δεκαετίας του ‘30, ανακαινίσθηκε από τον Βασίλη Γρηγοριάδη σε σχέδια του Γάλλου αρχιτέκτονα BernardZehrfuss. Σήμερα το Μουσείο στεγάζει στις μόνιμες συλλογές του περισσότερα από 4000 κοσμήματα και μικρογλυπτά από 50 συλλογές, σχεδιασμένες από τον ιδρυτή του Ηλία Λαλαούνη, μεταξύ του 1940 και 2000.

Από το 2001 προστίθενται στις μόνιμες συλλογές κοσμήματα, μικρογλυπτά και έργα διακοσμητικών τεχνών από τον ελληνικό και άλλους πολιτισμούς, με αποτέλεσμα τα εκθέματα του Μουσείου να εμπλουτίζονται συνεχώς. Περιοδικές εκθέσεις, πολιτιστικά και ερευνητικά προγράμματα και εκπαιδευτικές προτάσεις για παιδιά και νέους, εκδόσεις και προγράμματα ενηλίκων οργανώνονται διαρκώς. Οι πολιτιστικές πρωτοβουλίες του ΜΚΗΛ δίνουν έμφαση σε κοινωνικά προγράμματα για ειδικές ομάδες, όπως εκπαιδευτικές δραστηριότητες για μαθητές και άτομα με ειδικές ανάγκες, καθώς και διαλέξεις και εργαστήρια για ενήλικες, ενώ συχνά επικεντρώνονται σε θέματα διακοσμητικών τεχνών, στην χρυσοχοΐα, στον σχεδιασμό και την πρακτική της κατασκευής του κοσμήματος.

Το ΜΚΗΛ είναι ένας ζωντανός και σύγχρονος οργανισμός με εκθέματα, δραστηριότητες και χώρους για μικρούς και μεγάλους. Ατενίζοντας το μέλλον, το Μουσείο εστιάζει τους στόχους του στην εξέλιξή του σε ένα διεθνές κέντρο προαγωγής της ιστορίας του κοσμήματος, της τέχνης της χρυσοχοΐας, αλλά και των διακοσμητικών και εφαρμοσμένων τεχνών γενικότερα.

Τεύχος 5