Ιωάννα Λαλαούνη

Η Ιωάννα Λαλαούνη είναι Διευθύνουσα Σύμβουλος του Μουσείου Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη και έδωσε στο Jewel Time μια αποκλειστική συνέντευξη για την ιστορία και τον ανεξίτηλο ρόλο ενός τόσο σημαντικού μουσείου, αλλά και για τη θέση του σύγχρονου κοσμήματος στη σημερινή κοινωνία.

Συνέντευξη στην Κατερίνα Σπανούδη

Κυρία Λαλαούνη είστε η Διευθύνουσα Σύμβουλος του Μουσείου Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη εδώ και 30 χρόνια, από την έναρξη της λειτουργίας του. Μιλήστε μας λίγο για τη δική σας πορεία μέσα στο χρόνο, και πώς φτάσατε να αναλάβετε το μεγάλο αυτό έργο του μουσείου. 

Αρχικά, εγώ σπούδασα στο εξωτερικό ιστορία της τέχνης, marketing, και μουσειολογία και δούλεψα σε διάφορα μουσεία εκεί. Ουσιαστικά τα δύο ενδιαφέροντά μου ήταν το ακαδημαϊκό κομμάτι για την ιστορία του κοσμήματος και η πολιτιστική εκπαίδευση. Όταν λοιπόν προέκυψε η μετακόμιση του εργαστηρίου του πατέρα μου και η ανακαίνιση αυτού του κτιρίου, έπεσε η ιδέα να ξεκινήσουμε εδώ ένα μουσείο. Τότε, παρότι είχα ήδη επιστρέψει στην Ελλάδα για προσωπικούς λόγους και αυτό δεν αποτελούσε πρόβλημα, η συζήτηση για το μουσείο ήταν λίγο δύσκολη. Διότι δεν υπήρχε κληροδότημα έτσι ώστε να πάρουμε κρατική επιχορήγηση και να ενταχθούμε στο Υπουργείο Πολιτισμού, και το ξεκίνημα ενός ιδιωτικού μουσείου το 1993, χωρίς τα απαραίτητα χρήματα, ήταν μία πρόκληση για εμένα. Ωστόσο, ανέλαβα αυτό το εγχείρημα που έφτασε να είναι πάρα πολύ μεγάλο, χάρη στις αυστηρές αρχές που έθεσα εξ αρχής, όσο αφορούσε την πολιτιστική εκπαίδευση. Δηλαδή, ήταν ξεκάθαρο από την αρχή ότι αυτό δεν είναι μαγαζί ούτε γκαλερί, αλλά ένας χώρος μέσα στον οποίο, χρησιμοποιώντας την ιστορία και την κληρονομιά του Ηλία Λαλαούνη, θα μπορέσουμε να προσφέρουμε στην κοινωνία. 

Οπότε όταν ξεκίνησε αυτό το μουσείο, είχε μεν σαν αφετηρία το αρχείο του Ηλία Λαλαούνη, όμως πολύ γρήγορα είδα ότι για να μπορέσει η δουλειά του να μπει μέσα στην ιστορία της τέχνης, χρειάζεται να ασχοληθούμε περισσότερο και με τις διακοσμητικές τέχνες. Οπότε άρχισα να διοργανώνω και να φέρνω εκθέσεις με διακοσμητικές τέχνες και να εντάσσω σιγά σιγά και το εικαστικό κόσμημα, το οποίο δεν υπήρχε στην Ελλάδα. Κι έτσι, το μουσείο διαμορφώθηκε σε 3 τομείς: Το ένα κομμάτι αφορούσε τον «Ηλία Λαλαούνη», το άλλο σχετιζόταν με τις διακοσμητικές – ιστορικές τέχνες και το άλλο ήταν αφιερωμένο στο εικαστικό κόσμημα.

Τώρα, το κομμάτι του μουσείου που αφορά τον Ηλία Λαλαούνη, μας έχει βοηθήσει πάρα πολύ για να οργανώσουμε και να συνεχίσουμε να διοργανώνουμε εκπαιδευτικά προγράμματα. Αυτή τη στιγμή τρέχουμε 17 προγράμματα για σχολεία και δεκάδες προγράμματα για ενήλικες. Το resident program (πρόγραμμα φιλοξενίας) που ξεκίνησε με τη χορηγία του Σταύρου Νιάρχου το 2016, είναι ένα πρωτότυπο πρόγραμμα που τότε υλοποιήθηκε για πρώτη φορά στον κόσμο σε ένα μουσείο. Το «residency» και πολλές άλλες ορολογίες τις φέραμε εμείς στην αγορά της Ελλάδας. Ακόμα και την έννοια του εθελοντισμού, εμείς την εισήγαμε στο μουσείο από το 1994, μία εποχή που ο κόσμος αγνοούσε τη σημασία της. Ο εθελοντισμός όμως στο χώρο ενός μουσείου, είναι δεδομένος στο εξωτερικό. Το γεγονός ότι πάρα πολλοί άνθρωποι με γνώσεις και ενδιαφέροντα (αρχαιολόγοι, ανθρωπολόγοι, μηχανικοί, χρυσοχόοι, άνεργοι) μπορούν να είναι εθελοντές ή να κάνουν την πρακτική τους άσκηση σε ένα μουσείο. Επομένως, αυτό που θέλω να πω είναι ότι εκείνο που με ενδιαφέρει περισσότερο από όλα τα άλλα είναι να φέρνω καινούργια προγράμματα στο μουσείο που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα. Όπως τα residency programs, όπως ο εθελοντισμός, όπως το πρόγραμμα Ήφαιστος που τρέχουμε τώρα ή τα εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία. Αυτή είναι η δουλειά μου: Η καινοτόμα πολιτιστική εκπαίδευση.

Ποια θα λέγατε ότι είναι η θέση του μουσείου σήμερα στο χώρο του πολιτισμού αλλά και της κοινωνίας;

Η θέση του μουσείου νομίζω πως είναι μοναδική, διότι αυτά τα προγράμματα δεν υπάρχουν παντού. Άρα δε λειτουργεί μόνο σαν ένα από τα ελάχιστα μουσεία κοσμήματος στον κόσμο, αλλά και ως ένας εκπαιδευτικός οργανισμός που έχει καινοτόμα προγράμματα που δεν μπορεί κάποιος να τα βρει εύκολα αλλού.

Τι ενδιαφέρον δείχνει το ευρύ κοινό για το μουσείο; Μιλήστε μας λίγο και για τις δράσεις και τα προγράμματα του μουσείου που είναι ανοιχτά στο κοινό.

Βρισκόμαστε στην Ακρόπολη, στη μέση μίας περιοχής με αμιγώς αρχαιολογικούς χώρους, και είμαστε ένα μουσείο σύγχρονου κοσμήματος. Θεωρώ λοιπόν ότι αυτός ο συνδυασμός είναι ιδανικός, διότι ο κόσμος συχνά θέλει, πέρα από το αρχαιολογικό κομμάτι, να δει και κάτι πιο σύγχρονο. Επομένως, οι επισκέπτες μας είναι άνθρωποι κάθε είδους. 

Ωστόσο, είναι σημαντικό για εμάς να περάσουμε στον κόσμο το μήνυμα ότι το μουσείο δεν αφορά μόνο τις γυναίκες. Γιατί καλώς ή κακώς το κόσμημα στον 20ο αιώνα είναι συνυφασμένο με τη γυναίκα κι όχι με τον άντρα, κάτι όμως που δεν ταυτίζεται με το ρόλο του μουσείου, ο οποίος είναι καθαρά πολιτιστικός. Το μουσείο μέσα από τις συλλογές του είναι ανοιχτό σε όσους ενδιαφέρονται  για την ιστορία της ελληνικής τέχνης, τις τεχνολογίες, αλλά και την επιχειρηματική δραστηριότητα του Ηλία Λαλαούνη. Είναι ένα μουσείο εκπαιδευτικό για τις διακοσμητικές και εφαρμοσμένες τέχνες και έχει να προσφέρει πολλά περισσότερα από απλώς όμορφα κοσμήματα.

Είστε ικανοποιημένη από την εξέλιξη και την πορεία του μουσείου; Θα θέλατε να γίνεται κάτι διαφορετικά; Έχετε κάποιο όραμα για το μέλλον;

Θα έλεγα ότι είμαι πολύ ικανοποιημένη. Ωστόσο το όραμά μου είναι, το μουσείο να αποτελέσει μέρος ενός προγράμματος της ευρύτερης εκπαίδευσης. Δηλαδή θα ήθελα να υπάρχει υποχρεωτική επίσκεψη στο μουσείο για κάποιες συγκεκριμένες ηλικίες στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ενώ όσο αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση, θα ήθελα προγράμματά μας όπως το ΗΦΑΙΣΤΟΣ, που είναι πιστοποιημένο από το ΕΚΠΑ, να είναι κομμάτια της Σχολής Καλών Τεχνών εφόσον δεν υπάρχει σε αυτή κλάδος για το κόσμημα. Άρα θα ήθελα το μουσείο σαν εκπαιδευτικό εργαλείο, να είναι μέσα από την Πολιτεία περισσότερο ένα υποχρεωτικό βίωμα για κάποιες ομάδες νέων.

Ποια θεωρείτε πως είναι σήμερα η σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με το κόσμημα;

Το κόσμημα σήμερα είναι τατουάζ. Είναι στοιχείο προσωπικής ταυτότητας του κάθε ένα. Και καθώς είναι πολύ πιο προσιτό από παλιότερα, δηλαδή η δυνατότητα να αγοράσει ο καθένας σε χαμηλό κόστος κοσμήματα μαζικής παραγωγής ή και πολύτιμα κοσμήματα που δεν είναι brand έχει αυξηθεί, δίνεται σε όλους η ευκαιρία να στολιστούν, να φορέσουν κάτι και να επικοινωνήσουν με αυτόν τον τρόπο.
Και εμείς, σα μουσείο, προσπαθούμε αυτή τη στιγμή να γνωρίσουμε τον κόσμο σε όλες τις πτυχές του κοσμήματος. Μας ενδιαφέρουν όλες οι ομάδες κοινού και το να γνωρίσουν μία πτυχή της ελληνικής ιστορίας μέσα από το έργο του Ηλία Λαλαούνη ή να έρθουν εδώ και να δουν μία έκθεση ή ένα πρόγραμμα που θα τους ανοίξει το ενδιαφέρον για κάτι άλλο.

Τι σημαίνει κόσμημα για εσάς;

Θα μπορούσα να γεμίσω 20 σελίδες περιγράφοντας τι είναι το κόσμημα για εμένα. Το κόσμημα είναι ένα πολιτιστικό προϊόν το οποίο φέρει ιστορία και ταυτόχρονα επιτρέπει την ανάπτυξη τόσο στο πολιτιστικό όσο και στο εμπορικό κομμάτι. Επίσης, μας δίνει τη δυνατότητα να το δούμε με διαφορετικούς τρόπους. Σε αυτή την αρχή βασίζεται και η επόμενη μας Bienalle, που θα έχει σχέση με τα τατουάζ. Θα πούμε σε tattoo artists  να βγάλουν φωτογραφία από ένα τατουάζ που θεωρούν ότι είναι κόσμημα, δίνοντάς τους ως κατεύθυνση αυτό να μην είναι σε κρυφά σημεία του σώματος. Έτσι, μέρος της επόμενης Bienalle θα είναι το κόσμημα, σα μέρος έκφρασης της διακόσμησης του ανθρώπου και μπορεί όποιος θέλει - είτε είναι καλλιτέχνης, είτε είναι συγγραφέας, είτε είναι οτιδήποτε - να συμμετέχει σε αυτή την έκθεση. 

Επομένως, για να απαντήσω σύντομα στην ερώτηση σας, νομίζω ότι κόσμημα είναι οτιδήποτε μπορεί να θεωρήσει κάποιος ότι τον κοσμεί, για κάποιο λόγο. Είτε είναι προστατευτικό, βολικό, οικονομικό, συμβολικό είτε είναι οτιδήποτε άλλο.