Η εκπαίδευση στην τέχνη της αργυροχρυσοχοΐας στην Ελλάδα

της Κατερίνας Σπανούδη

Η ενδελεχής και ολοκληρωμένη ενημέρωση σχετικά με την εκπαίδευση στον κλάδο της αργυροχρυσοχοΐας στην Ελλάδα, μοιάζει με ένα αρκετά μπερδεμένο κουβάρι. Και αυτό ακριβώς προσπαθήσαμε να ξετυλίξουμε στο παρόν τεύχος του Jewel Time, μέσα από την πρωτογενή και οδοιπορική έρευνα που πραγματοποιήσαμε επικοινωνώντας με όλες τις δημόσιες και κάποιες ιδιωτικές σχολές αργυροχρυσοχοΐας στην Ελλάδα.

Προτού ξεκινήσουμε την παρουσίαση των ευρημάτων μας, είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως για την ειδικότητα της αργυροχρυσοχοΐας δεν έχει μέχρι σήμερα αναπτυχθεί θεσμικό πλαίσιο καθορισμού επαγγελματικών δικαιωμάτων. Δηλαδή, για το επάγγελμα του τεχνικού και του σχεδιαστή χειροποίητου κοσμήματος δεν απαιτείται και δεν προβλέπεται άδεια άσκησης επαγγέλματος. Ωστόσο, το γεγονός ότι η κατάρτιση στον κλάδο δεν είναι υποχρεωτική δε σημαίνει πως είναι αμελητέα, καθώς μέσα από αυτή έχει κανείς την ευκαιρία να αποκτήσει γερές βάσεις σφαιρικών γνώσεων οι οποίες μπορεί να του διευρύνουν τους δημιουργικούς του ορίζοντες, ενώ γίνεται πολύ πιο άμεση και η επαγγελματική απορρόφηση μέσω των γνωριμιών αλλά και της υποχρεωτικής πρακτικής άσκησης των σπουδαστών. Ταυτόχρονα, η κατάρτιση από έμπειρους επαγγελματίες του χώρου αναμφισβήτητα είναι ένας τρόπος να γνωρίσει κανείς την παράδοση του κοσμήματος, αποκτώντας τα εφόδια για να τη συνεχίσει. 

Έτσι, παρά το γεγονός της σημερινής τάσης να απαξιώνεται η εκπαίδευση και η κατάρτιση στα τεχνικά επαγγέλματα, αναδεικνύουμε τη μεγάλη σημασία της ενημέρωσης σε αυτό το κομμάτι και της προσωπικής αναζήτησης για εξέλιξη.

Γενική Παρουσίαση
Στην Ελλάδα η εκπαίδευση για τον κλάδο της αργυροχρυσοχοΐας χωρίζεται σε τριών ειδών εκπαιδευτικά ιδρύματα, με ανώτερο το επίπεδο της μετα - δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Σ.Α.Ε.Κ.). Δεν υπάρχει σχολή σε επίπεδο πανεπιστημίου. Μα ας τα πάρουμε από την αρχή.

ΕΠΑΣ
• Οι ΕΠΑ.Σ. (Επαγγελματικές Σχολές) είναι δημόσιες σχολές της ΔΥΠΑ, η οποία υπάγεται στο Υπουργείο Εργασίας, και διαθέτουν πολλές τεχνικές ειδικότητες ανάμεσά τους και αυτή της αργυροχρυσοχοΐας.

• Υποστηρίζουν το δυικό σύστημα, που συνδυάζει την εκπαιδευτική διαδικασία με την εργασία, καθώς οι μαθητές το πρωί εργάζονται ως ασκούμενοι σε επιχειρήσεις με πλήρη ασφάλιση και  το απόγευμα παρακολουθούν τα θεωρητικά μαθήματα στην τάξη. Η ολοκλήρωση των σπουδών προϋποθέτει τη συμπλήρωση συγκεκριμένων ενσήμων εργασίας και για αυτό το λόγο, η προσέλευση των μαθητών που μπορούν να γίνουν δεκτοί είναι ανάλογη με τις διαθέσιμες θέσεις εργασίας που παρέχει η ίδια η σχολή όντας σε συνεννόηση με ανεξάρτητους επαγγελματίες που αναζητούν ασκούμενο.

• Η φοίτηση είναι δωρεάν και η αμοιβή της πρακτικής άσκησης μπορεί να φτάσει ως τα 588€ το μήνα. 

• Ταυτόχρονα παρέχεται επίδομα στέγασης ( έως 240 € το μήνα) και σίτισης (έως 180€ το μήνα), σε όσους σπουδαστές έρχονται από περιοχές σε ακτίνα μεγαλύτερη των 50 χλμ.

• Απευθύνονται σε άτομα ηλικίας από 15 έως 29 ετών.

• Η φοίτηση είναι 3 χρόνια για όσους δεν έχουν πάει λύκειο, σε συνδυασμό με μαθήματα γενικής παιδείας, και 2 χρόνια για όσους έχουν απολυτήριο λυκείου, με παρακολούθηση μόνο των μαθημάτων κατεύθυνσης.

• Το πτυχίο της σχολής σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πλαίσια, είναι επιπέδου 3 και παρέχεται η δυνατότητα στους σπουδαστές να συνεχίσουν τη φοίτησή τους σε ΕΠΑΛ.

• Ακόμη, οι μαθητευόμενοι δικαιούνται σπουδαστική άδεια μέχρι 30 ημέρες καθώς και αναβολή από το στρατό.

• Διδακτικές ώρες κατεύθυνσης: Α’ Τάξη (2 εξάμηνα) 6 ώρες θεωρία και 10 ώρες εργαστήριο τη βδομάδα, Β’ Τάξη(2 εξάμηνα) 4 ώρες θεωρία και 12 ώρες εργαστήριο τη βδομάδα

• Οι εν λειτουργία ΕΠΑΣ στην Ελλάδα με ειδικότητα αργυροχρυσοχοΐας είναι οι εξής: ΕΠΑΣ ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ, ΕΠΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, ΕΠΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΕΠΑΛ
• Τα ΕΠΑ.Λ. είναι τα γνωστά σε όλους μας επαγγελματικά λύκεια, που υπάγονται στο Υπουργείο Παιδείας και διαθέτουν διάφορες τεχνικές ειδικότητες, μεταξύ των οποίων βρίσκεται και η αργυροχρυσοχοΐα.

• Απευθύνονται σε άτομα ηλικίας 15 και άνω και είναι δωρεάν φοίτησης.

• Οι κάτοχοι απολυτηρίου λυκείου παρακολουθούν μόνο τα μαθήματα τομέα εφαρμοσμένων τεχνών στην Β΄ λυκείου και ειδικότητας αργυροχρυσοχοΐας στην Γ΄ Λυκείου και τους παρέχεται η δυνατότητα συμμετοχής στις πανελλήνιες εξετάσεις για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

• Απόφοιτοι ΕΠΑΛ εισάγονται στο 2ο έτος στα ΣΑΕΚ αργυροχρυσοχοΐας.

• Με την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης παρέχεται στους αποφοίτους το πτυχίο του λυκείου και το πτυχίο της ειδικότητας: απολυτήριο Επαγγελματικού Λυκείου (ΕΠΑΛ) επιπέδου 4 και πτυχίο Επαγγελματικής Ειδικότητας, Εκπαίδευσης και Κατάρτισης επιπέδου 4

• Ώρες κατεύθυνσης: β’ λυκείου (2 εξάμηνα) 5 ώρες χαρακτική      πλαστική τη βδομάδα, γ΄ λυκείου(2 εξάμηνα) 23 ώρες ειδικότητας τη βδομάδα, από τις οποίες οι 5ώρες είναι θεωρία και οι 18 ώρες είναι εργαστήρια. 

• Τα εν λειτουργία ΕΠΑΛ στην Ελλάδα με ειδικότητα αργυροχρυσοχοΐας είναι τα εξής: ΕΠΑΛ ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ, ΕΠΑΛ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟΥ / 1Ο ΕΠΑΛ ΑΘΗΝΩΝ, ΕΠΑΛ ΣΤΕΜΝΙΤΣΑΣ

ΣΑΕΚ
• Οι Σ.Α.Ε.Κ. (Σχολές Ανωτέρας Επαγγελματικής Κατάρτισης/ πρώην Ι.Ε.Κ.) αργυροχρυσοχοΐας είναι δημόσιες σχολές επιπέδου μετα – δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Παιδείας.

• Απευθύνονται σε ηλικίες 18+ και ως προϋπόθεση εγγραφής υπάρχει η κατοχή απολυτηρίου λυκείου (ΓΕΛ ή ΕΠΑΛ)

• Η φοίτηση είναι 2,5 έτη. 4 εξάμηνα διδασκαλίας και 1 εξάμηνο υποχρεωτικής πρακτικής άσκησης (960 ώρες).

• Στους αποφοίτους αποδίδεται δίπλωμα επαγγελματικής ειδικότητας επιπέδου 5

• Οι σπουδαστές δικαιούνται αναβολή στράτευσης

• Ώρες: Α’ Εξάμηνο 4ώρες θεωρία και 16 ώρες εργαστήριο, Β’ Εξάμηνο 3 ώρες θεωρία και 17 ώρες εργαστήριο, Γ’ Εξάμηνο 3 ώρες θεωρία και 17 ώρες εργαστήριο, Δ’ Εξάμηνο 3 ώρες θεωρία και 17 ώρες εργαστήριο

• Χωρίζονται σε δημόσιες, δημοτικές και ιδιωτικές.

• Οι δημόσιες εν λειτουργία ΣΑΕΚ αργυροχρυσοχοΐας στην Ελλάδα είναι οι εξής: ΣΑΕΚ ΣΤΕΜΝΙΤΣΑΣ, ΣΑΕΚ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ

• Η μόνη δημοτική ΣΑΕΚ αργυροχρυσοχοΐας στην Ελλάδα είναι η ΣΑΕΚ ΒΟΛΟΥ και είναι ιδιωτικού δικαίου

• Οι ιδιωτικές εν λειτουργία ΣΑΕΚ αργυροχρυσοχοΐας στην Ελλάδα είναι οι εξής: MOKUME (Θεσσαλονίκη), «ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ» (Αθήνα), PRAXIS (Αθήνα & Χαλκίδα)

ΣΕΣ
Στον ιδιωτικό τομέα της εκπαίδευσης της αργυροχρυσοχοΐας υπάρχουν επίσης αρκετές ΣΕΣ (Σχολές Ελευθέρων Σπουδών), με ανεξάρτητα προγράμματα που δεν υπάγονται σε θεσμικό πλαίσιο. Πρόκειται για ιδιωτικές πρωτοβουλίες που βασίζονται στην πολύχρονη εμπειρία και τις πλούσιες γνώσεις των ιδρυτών τους. Μία από αυτές τις σχολές είναι η ΕΕΣ GALILEO.

Αξιοσημείωτα στοιχεία
• Η ΕΠΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ είναι η μόνη σχολή με ειδικότητα στην ωρολογοποιΐα.

• Η ΕΠΑΣ ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ και η ΣΑΕΚ ΒΟΛΟΥ είναι οι μόνες σχολές αργυροχρυσοχοΐας που είναι ενεργές σε προγράμματα Erasmus +.

Συγκεκριμένα:
• Τον Απρίλιο του 2024 η ειδικότητα της Αργυροχρυσοχοΐας της ΕΠΑΣ ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ συμμετείχε σε πρόγραμμα erasmus+ διάρκειας 15 ημερών στη Νάπολη της Ιταλίας με θέμα “Σχεδιασμός κοσμημάτων μέσω Η/Υ με το λογισμικό Rhinogold».  Με την επιστροφή έγιναν 2 εκδηλώσεις αποτίμησης και διάχυσης αποτελεσμάτων. Μια στο σχολείο και μια στο Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης όπου και δόθηκαν στους σπουδαστές τα πιστοποιητικά EUROPASS.

Και 
• Στις  8 Οκτωβρίου του 2024 μία ομάδα Ανθρώπινου Δυναμικού του γνωστού Οίκου κοσμημάτων ΒVLGARI επισκέφτηκε τη ΣΑΕΚ ΒΟΛΟΥ, έπειτα από την ολοκλήρωση ενός προγράμματος Erasmus + που είχε κάνει το τμήμα του κοσμήματος στην Ιταλία. 
Ακολούθησαν συνεντεύξεις ενδιαφερόμενων σπουδαστών – αποφοίτων, η εξέταση των potfolio της δουλειάς τους και η επιλογή των περισσοτέρων  εξ αυτών για υποτροφίες μετεκπαίδευσης,  αρχικά στην  Ακαδημία FOR.AL στη Valenza  της Ιταλίας,  κι έπειτα στην Ακαδημία BVLGARI για συνέχιση της εκπαίδευσής τους, με στόχο την προσφορά θέσεων εργασίας στην υπερσύγχρονη μονάδα της εταιρείας. Το πρώτο γκρουπ σπουδαστών, ξεκίνησε την εκπαίδευσή του στην Ιταλία στις 5/5/2025. 

Ως Jewel Time επισκεφθήκαμε το χωριό της Στεμνίτσας, όπου λειτουργεί η παραδοσιακή σχολή αργυροχρυσοχοΐας από το 1975. Εκεί συνομιλήσαμε με τη διευθύντρια της σχολής, κυρία Ευφροσύνη Ζέρβα, με τον καθηγητή κατασκευής και την καθηγήτρια σχεδίου, καθώς επίσης και με κάποιους σπουδαστές.

Η Στεμνίτσα είναι ένα πανέμορφο μέρος με απόκοσμη ησυχία, που το κάνει να μοιάζει με τοποθεσία παραμυθιού. Είναι λατρεμένο χωριό για πολλούς πεζοπόρους και έχει μεγάλη παράδοση στην τέχνη της αργυροχρυσοχοΐας, γεγονός που γίνεται αισθητό από την πρώτη κιόλας επίσκεψη. Εκεί λειτουργούν εργαστήρια παλιών τεχνιτών, σχηματίζοντας μία κοινότητα του κλάδου που αγκαλιάζει τους σπουδαστές και αποτελεί πηγή πολλών ερεθισμάτων.

Η ΣΑΕΚ της Στεμνίτσας είναι πλήρως εξοπλισμένη με τα απαραίτητα εργαλεία, ενώ μία αίθουσα κατασκευής της βρίσκεται υπό ανακαίνιση. Όλοι οι μαθητές της σχολής είναι απόφοιτοι λυκείου, και κάποιοι κάτοχοι ενός άλλου πτυχίου ανώτερης εκπαίδευσης, ενώ τα πρωινά λειτουργεί στο ίδιο κτίριο και το ΕΠΑΛ της Στεμνίτσας που έχει επίσης ειδικότητα αργυροχρυσοχοΐας, αλλά εξυπηρετεί μικρότερους ηλικιακά μαθητές.

Ταυτόχρονα, τα πρωινά λειτουργούν κάποια ελεύθερα ενισχυτικά εργαστήρια που δίνουν τη δυνατότητα σε όποιον θέλει, να περάσει παραπάνω χρόνο «στον πάγκο», χρησιμοποιώντας βέβαια υλικά με δικά του έξοδα.

Οι μαθητές της σχολής έχουν φέτος διπλασιαστεί σε σχέση με πέρυσι και είναι όλοι λάτρεις του κοσμήματος, ο καθένας βάζοντας την προσωπική του πινελιά και κυνηγώντας τα δικά του όνειρα για να βρει τη μόνιμη θέση του στον πανέμορφο αυτό κλάδο.

Με το Jewel Time επισκεφτήκαμε ακόμη έναν προορισμό με τεράστια παράδοση στην τέχνη του κοσμήματος, και αυτός ήταν τα Ιωάννινα, η πόλη του ασημιού. Περπατώντας την κεντρική οδό της Αβέρωφ αντικρίζει κανείς λίγη από την τέχνη της αρχαίας αργυροχοΐας που σώζεται μέσα σε ιστορικούς θησαυρούς στις βιτρίνες των παραδοσιακών εργαστηρίων. Αλλά εκείνος ο δρόμος δεν είναι η μόνη πηγή έμπνευσης και γνωριμίας με την γιαννιώτικη τέχνη. Σχεδόν σε κάθε εμπορική οδό είναι εγκατεστημένο και ένα κατάστημα αργυροχρυσοχοΐας, ενώ στο κάστρο της πόλης, που βρίσκεται στο ακρωτήριο απέναντι από τη λίμνη Παμβωτίδα, υπάρχει το μουσείο της αργυροτεχνίας, μέσα στο οποίο μπορείς να αναβιώσεις τη μοναδική ιστορία του τόπου και τη γέννηση μιας τέχνης που παραμένει αναντικατάστατη ως σήμερα. Συνεχίζοντας, αν κάποιος κατηφορίσει μέσα από το πάρκο Κατσάρη για να βγει στη λεωφόρο Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, θα συναντήσει στο αριστερό του χέρι το ΚΕ.Π.Α.Β.Ι (Κέντρο Παραδοσιακής Βιοτεχνίας Ιωαννίνων), το μέρος όπου συγκεντρώνονται οι συνεχιστές της παράδοσης των Ιωαννίνων. Σε αυτόν τον πολύ προσεγμένο χώρο λειτουργούν εργαστήρια αργυροχοΐας, μουσείο, αίθουσα πολιτιστικών εκδηλώσεων, καφετέρια – εστιατόριο καθώς και το Πρατήριο Λιανικής Πώλησης Προϊόντων Αργυροχοΐας. Πρόκειται για την επιτομή της γνωριμίας του επισκέπτη με την Παραδοσιακή Γιαννιώτικη Τέχνη των Χειροποίητων Αντικειμένων Αργυροχοΐας.

Σε αυτό το χώρο μάλιστα, πραγματοποιούν την πρακτική τους άσκηση κάποιοι από τους μαθητές της ΕΠΑΣ Ιωαννίνων, με τους οποίους συνομιλήσαμε κατά την επίσκεψή μας στη σχολή. Εκείνοι, μαζί με τον καθηγητή τους κύριο Χρήστο Τσουμάγκα μας ξενάγησαν στον όμορφα διατηρημένο χώρο κατασκευής και μοιράστηκαν μαζί μας τις σκέψεις και τα σχέδιά τους για το μέλλον. Ήταν όλοι πρόθυμοι να αφοσιωθούν στα όνειρά τους γύρω από την κατασκευή κοσμημάτων και στην αγάπη για την παράδοση, την οποία είτε είχαν από πάντα, είτε τους γεννήθηκε μόλις έφτασαν σε αυτή την ιστορική πόλη των Ιωαννίνων.

Σπουδάζοντας αργυροχρυσοχοΐα
Αυτό που διαπιστώσαμε στην πρωτογενή και οδοιπορική μας έρευνα γύρω από την εκπαίδευση στον τομέα της αργυροχρυσοχοΐας, είναι πως πρόκειται για μία αγάπη που δε σβήνει όσο κι αν οι κρατικές πρωτοβουλίες ξεθωριάζουν. Αντίθετα, αποτελεί μία επιθυμία που πολλαπλασιάζεται.

Όλοι οι μαθητές αργυροχρυσοχοΐας που ήρθαμε σε επαφή καθώς και οι καθηγητές, μας μιλούσαν για το χώρο και τη δουλειά τους με ένα χαμόγελο και μία ήσυχη λάμψη στα μάτια τους. Μακριά από το άγχος του αστικού ιστού και το θόρυβο, αφιερωμένοι στο εργαστήριό τους μοιάζουν ικανοί να αντιμετωπίσουν την κάθε πρόκληση.

Πολλοί από τους μαθητές είναι άνθρωποι με εντελώς διαφορετικό παρελθόν, που αποφάσισαν να πάρουν μία στροφή στη ζωή τους, την οποία από εκείνη τη στιγμή δε μετάνιωσαν ποτέ. Είτε κάτοχοι ενός άλλου πτυχίου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, είτε απόφοιτοι του λυκείου, είτε νέα παιδιά που επέλεξαν ΕΠΑΛ αργυροχρυσοχοΐας, όλοι είναι γεμάτοι όρεξη και όνειρα τα οποία κάθε μέρα φτιάχνουν με τα χέρια τους.

Αξίζει επίσης να πούμε πως κάποιες ΕΠΑΣ και ΣΑΕΚ, έχουν ενεργή παρουσία στις περισσότερες εκθέσεις του κλάδου, στις οποίες πολλές φορές εκθέτουν μεταξύ άλλων, τις διακριθείσες δημιουργίες των μαθητών τους από πανελλήνιους διαγωνισμούς. Έτσι σε συνεργασία με την ΠΟΒΑΚΩ, που προσφέρει την πολύτιμη βοήθειά της, μπορούν να επικοινωνούν άμεσα τη δουλειά τους και τη σπουδαιότητα της συνέχισής της.

Ακολουθώντας το έναυσμα
Η απόφαση για την κατάρτιση σε έναν κλάδο που κάποιος επιθυμεί να ασχοληθεί είναι πολύ σημαντική. Έτσι, ελπίζουμε σε αυτές τις σελίδες του Jewel Time να δώσαμε ένα έναυσμα και για περαιτέρω προσωπική έρευνα του καθενός που θέλει να επιλέξει μία σχολή αργυροχρυσοχοΐας, ανάλογα με τις προσωπικές του επιθυμίες και τα δικά του κριτήρια. Παρακάτω παραθέτουμε τα στοιχεία επικοινωνίας της κάθε σχολής:

Κρατικές Δημόσιου Δικαίου:
ΣΑΕΚ ΣΤΕΜΝΙΤΣΑΣ: 2795081514
ΣΑΕΚ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ: 2102231607
ΕΠΑΣ ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ: 2310696216
ΕΠΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ: 2651040858
ΕΠΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ: 2102819659
ΕΠΑΛ ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ: 2104949065
ΕΠΑΛ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟΥ / 1Ο ΕΠΑΛ ΑΘΗΝΩΝ: 2105221158
ΕΠΑΛ ΣΤΕΜΝΙΤΣΑΣ: 2795081227

Δημοτικές Ιδιωτικού Δικαίου:
ΣΑΕΚ ΒΟΛΟΥ: 2421056446

Ιδιωτικές Σχολές:
MOKUME (Θεσσαλονίκη): 210324 2911
«ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ» (Αθήνα)
PRAXIS (Αθήνα & Χαλκίδα): 210 8311 700 (Αθήνα)
ΕΕΣ GALILEO: 217702 0301